Normal Dışı Davranışların Tanımlanmasındaki Ölçütler Nelerdir?

Normal dışı davranışların tanımlanmasında belli bazı ölçütler kullanılmaktadır. Bu ölçütler normdan uzaklaşma, istatistiksel olarak az rastlanan davranış gösterme, kişisel rahatsızlık ve idealden sapmadır.

Normdan uzaklaşma

Normal dışı ya da anormal kelimesi ‘normdan uzakta’ anlamını taşımaktadır. Bir şekilde toplumun kabul edilebilir davranışlarla ilgili normlarından sapan ve farklılaşan davranışlar normal dışı olarak kabul edilir.

Tüm insan grupları, normlar oluşturarak doğru ve yanlış davranışları için dayanak yaratırlar. Bu durum nerede, ne zaman, kime, nasıl davrandığı sorularının yanıtlarını vermek için önemlidir. Örneğin birey yemek yeme eylemini nerede ve ne zaman isterse aynı şekilde gerçekleştirememektedir. Birey futbol maçında ya da konserde bir şeyler yiyebilirken, camide ya da senfoni orkestrasını izlerken aynı şekilde yemek yiyemez.

Sosyalleşme ile buna benzer normlar ve davranış kalıpları öğrenilir. Kişiler içinde yetiştikleri toplumun normlarını sorgulamazken, diğer toplumların normları onlara garip, gereksiz gelebilmektedir.

Küçük bir toplulukta normlar ve ortaya konulan davranışlarla ilgili fazla sorun yaşanmaz. Genel olarak küçük toplumlarda bireyler sorgusuz bir şekilde bu normlara uygun davranışları gerçekleştirirler. Büyük ve karmaşık toplumlarda ise farklı gruplar arasında doğru ve uygun davranışın ne olduğuna ilişkin ayrılıklar oluşabilmektedir.

Örneğin eşcinsellik büyük bir toplum içinde, toplumun bazı kesimlerinde kabul edilebilir fakat bazı kesimlerinde ise anormal davranış içerisinde tanımlanabilir.

Bu anlamda bakıldığında normal dışı davranışların değerlendirilmesinde bir ölçüt olarak normların kullanılması yaygın olmakla birlikte aslında uygun görülmemektedir. Normların evrensel olmayışı ve zamana göre değişen yapılardan oluşması bu durumun göstergesidir.

İstatistiksel olarak az rastlanan davranış gösterme

İstatistiki anlamda bakılacak olursa normal dışılık ortalamadan sapma biçiminde ortaya konulabilir. Örneğin, zekâ testleri ile zeka düzeyi ölçülür. Bu yaklaşıma göre ortalamadan aykırı olan normal dışı olanı simgeler. Yeni istatistiksel yaklaşımlara göre ortalamadan her sapma normal dışılık olarak adlandırılmamaktadır.

Kişisel rahatsızlık

Kişinin ortaya koyduğu, sorumlu olduğu bir davranış bir gerginliğe, strese neden oluyorsa, bu davranış normal dışıdır. Bu noktada kişilerin düşünceleri, davranışları kendilerini rahatsız ediyorsa o zaman tedavi gerekebilmektedir.

Kişiyi, topluma değil de kişinin kendi görüşüne göre ele almaktadır. Aynı davranış, farklı kişilerde farklı derecelerde doyum yarattığından kişisel rahatsızlıkla ilgili ortak bir yapı oluşturmak mümkün olamamaktadır.

Her zaman için rahatsızlığın olması durumun normal dışı olduğunu göstermez. Bazı zamanlar da kişisel mutsuzluğun, kaygıların olmaması da bir sorun olabilmektedir. Hiç sorunu olmamak ve dünyayı sürekli olarak pembe gözlüklerle görmek de bazıları için normal dışıdır.

İdealden sapma

Psikolojik sağlık için gerekli olan ve kuramsal olarak en düşük düzeyden aşağıda olan davranışlar normal dışı olarak nitelendirilir. Normal dışı davranışları, toplumlar genellikle kazanılmış, öğrenilmiş inanç sistemleri çerçevesinde açıklamaktadır.

Bu yaklaşımın en temel zaafı, istenen ve istenmeyen davranışların farkını ortaya koyacak bir yapının olmayışıdır.

Böyle bir yapı olmadığından ortalama davranış ideale göre belirlenmektedir. İdeale ulaşmak çok zor olduğundan insanların çoğu yaşamlarının bazı dönemlerinde uyumla ilgili sorunlar yaşayabilmektedirler.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları