Eşikaltı Algı, Eşit Altı Algı Nedir, Ne Demektir?
Bilinçli farkındalık düzeyi ve duyusal eşik altında kalan dışsal uyarımlar eşikaltı algı olarak tanımlanmaktadır. Çevremizde gerçekleşen bazı uyaranlar aslında bilinçli olarak algılayamadığımız değerlere sahiptir. Bu tarz uyaranların bilinçli olarak hissedilemese de potansiyel davranışları etkileyip etkilemediği araştırmaların konusu olmuştur. Birçok insan günümüzde sinema filmlerinde, televizyon filmlerinde ve reklamlarda bu tarz uyaranlara maruz kaldığını düşünmektedir. Bunun yanında birçok kişisel gelişimle ilgili kaset ve cd’lerde de olumsuz davranışların yerine olumlu davranışları geliştirmeye yönelik eşikaltı mesajlar yer almaktadır. Bu ses kayıtları fark edilmeyecek şekilde bilinç düzeyinin altına yönelik “Ben değerliyim” ve “ben yapabilirim” gibi mesajları eşikaltı mesajlar şeklinde vererek davranış değişikliği oluşturmaya çalışmaktadır.
Eşikaltı mesajların davranış değişikliği yaratma yönündeki etkileri, New Jersey, Fort Lee Kasabasında bir sinema salonunda bir film gösterimi sırasında sözde “cola içiniz” “patlamış mısır yiyiniz” gibi eşikaltı mesajlar verilerek denenmiştir. Bu mesajlar çok hızlı ve algılanması zor derecede hızlı olarak iletilmesine rağmen mısır ve kola satışları artmıştır. Bazı kaynaklar bu durumun gerçekle bağdaşmadığını, aslında satışların artmadığını olayın abartıldığını aktarmaktadırlar. Günümüzde de kullanıldığı iddia edilen bu tarz bilinçaltı mesajların işlevselliği ve etkilerinin ne olduğu konusu halen bir soru işareti olarak yer almaktadır.
Amerika’da bir üniversitede gerçekleştirilen bir deneyde ise deneklere ekranda saniyenin binde biri süren bir hızda geometrik şekiller sunulmuştur. Öğrenciler bu deneyde sadece parlak bir ışık gördüklerini herhangi bir geometrik şekil görmediklerini ifade etmişlerdir. Fakat ilk kez gördükleri bu şekillerle diğer şekiller arasında seçim yapmaları gerektiğinde kendilerine eşikaltı şekilde sunulan şekilleri tercih etme eğiliminde olmuşlardır (Morris 1999).
Tüm bu deneyler ve eşikaltı mesajlar özellikle reklamcılar için tüketici davranışlarını değiştirmeye yönelik olarak kullanılabilmektedir. Fakat bu uygulamaların fark oluşturacak nitelikte sonuçlan değiştirdiğine ilişkin kanıtlar mevcut değildir. Bir araştırmada deneklerin yarısına cinsel görüntüler içeren reklam izlettirilirken, diğer gruba aynı reklam, içeriğinde cinsel içerik olmadan sunulmuştur. Elde edilen sonuçlar cinsel içerikli eklentilerin ürünün tercih edilmesinde etkili olmadığını ortaya koymuştur (Gable ve ark 1987).
Yapılan diğer bir araştırmada da denekler belleği güçlendirdiği şeklinde mesajlar içeren ses kasetlerini dinledikten sonra, deneklerin yarısı belleklerinin güçlendiğini ileri sürmüşlerdir. Aslında etiketlerinde bellek güçlendirici yazsa da bu deneklerin aldığı kasetler kendilik değerini arttırmaya yönelik mesajlar içeren kasetlerdir. Bu durumda deneklerin değişiminin asıl sebebinin kasetlerin üzerindeki etiketlere bağlı bilişsel kaynaklı olduğunu söylemek olasıdır.
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
