|
Plotinos Kimdir?
Plotinus (204-264), Mısır’da Lycopolis’te doğdu ve İskenderiye’de
Ammonius
Saccas’ın denetimi altında on bir yıl boyunca felsefe üzerine
çalışmalarda bulundu.
243 yılında Roma’ya giderek orada bir okul kurdu;
ancak elli yaşına kadar yazılarında kendi felsefesinden bahsetmedi.
Ölümünden (269) sonra öğrencisi Porphyry onun yazılarını gözden geçirdi
ve yayımladı. Öğretmeninin yaşamöyküsünün de bulunduğu altı adet Ennead
(dokuzluk) günümüze ulaşmıştır.
Milattan sonra 205-270 yılları arasında yaşamış ve
Platon'un
metafiziğini, biraz daha farklı bir versiyon içinde yeniden öne süren,
ve öğretisi sayesinde, Platon'un, Hellenistik çağda ve bu arada
Orta Çağ'da, hem Hristiyan felsefesinde ve hem de İslam felsefesinde
etkili olmaya devam ettiği, ünlü Yunan filozofudur.
Plotinos, kendisiyle çok az şey bir okulu ve pek çok öğrencisi olan,
hoca olarak da büyük etkiye sahip "Ammonios Sakkas"tan ders almıştır.
Plotinos, zamanın modasına uyarak, Doğuda bir geziye çıkar. Önce İran'a,
oradan da o dönemdeki mistik bilgilerin kaynağı sayılan Hindistan'a
gitmeyi tasarlar. Bu amacına ulaşmak için imparator Gordianus'un, İran'a
karşı yaptığı sefere katılır. Fakat sefer başarılı olmaz, Gordianus
mağlup olur ve öldürülür. Roma ordusunun geri kalanları ile Hindistan'a
gideceğine Roma'ya gelir. Roma'ya yerleşen Plotinos, önce yazar olarak
çalışır, sonra da bir felsefe okulu açar.
Plotinos M.S. 270 yılında ölünce, kendisine bağlı sevgili öğrencisi
Porphyrios, hocasının eserlerini toplayarak yayınlamıştır. Birtakım
kısa incelemelerden ve (51) parçadan oluşan eserlerini, Porphyrios her
biri altı konudan oluşan (9) kitap halinde birleştirmiştir. Bunun
içindir ki bu diziye "Enneadlar -Yunanca dokuz demektir- adı verilir. Bu
eser günümüze kadar geldiği için Plotinos'un felsefesini doğrudan
doğruya inceleme olanağına sahibiz.
Plotinos felsefesinin hareket noktasını, her türlü maddi olana karşı
duyulan bir karşı çıkış oluşturur. Platon'un idealizmine yeniden dönen
Plotinos'un hareket noktası, materyalizmle savaşmayı seçmesidir.
Felsefesinde, Platon'un "Devlet"te yer alan İyi İdeası'yla ilgili
görüşlerinden yola çıkan Plotinos, Platon'un İyi İdeası'nı tanrılaştırmış
ve var olan her şeyi Tanrı'dan başlayan bir türüm ya da sudur süreciyle
açıklamıştır. O da tıpkı Platon gibi, maddi dünyanın, sürekli olarak
değiştiği için, gerçek olamayacağını düşünür.
Yalnızca değişmeyen bir şey gerçekten var olabilir. Bundan dolayı, bu
değişmeyen gerçeklik, Platon'un da göstermiş olduğu gibi, maddi dünyadan
farklı ve ayrı olmalıdır. Bu varlık ise, Plotinos'a göre, Tanrı'dır.
O Tanrı hakkında, Tanrı'nın bu dünyadaki her şeyi aştığını söylemek
dışında, hiçbir şey söylenemeyeceğini iddia eder. Tanrı bu dünyayı
aştığı, maddi dünyanın ötesinde bulunduğu için, maddi, sonlu ve nihayet
bölünebilir olan bir varlık değildir. Madde, ruh ve zihinden her biri
değiştiği için, o ne madde, ne ruh, ne de zihindir.
Plotinos'a göre, Tanrı, insan zihninin düşünceleriyle
sınırlanamayacağından, insanın diliyle ifade edilemez. Duyularımız da
ona ulaşamaz. Plotinos için Tanrı'ya ulaşmanın tek yolu, rasyonel
akılyürütmeden ya da duyusal bir tecrübeden, deneyden bağımsız olan
mistik bir vecd hali içine girmektir. Tanrı'nın bütünüyle saf ve basit
olduğunu, Tanrı'da kompleks hiçbir şey bulunmadığını belirtmek,
Tanrı'nın Mutlak Birlik olduğuna işaret etmek için, Plotinos Tanrı'dan
Bir diye söz eder. Bir olan Varlık olarak Tanrı tanımı, Tanrı'nın
değişmediğini ve dolayısıyla O'nun yaratılmamış ve bölünemez olduğunu
gösterir.
Zira Tanrı değişse, bölünebilse ya da yaratılmış olsa, birliğini
kaybeder. Plotinos'a göre, Tanrı bir olduğu için, içinde yaşadığımız
duyusal dünyadaki şeyleri yaratmış olamaz. Çünkü yaratma bir eylemdir ve
her eylem bir değişme halini zorunlu kılar. Bundan dolayı, Tanrı
aşkındır, O her türlü düşünce ve varlığın ötesindedir. O'na ne öz, ne
varlık, ne de yaşam yüklenebilir. Çünkü bütün bu ayırım ya da yüklemler
bir ikiliğe yol açarlar.
Öyleyse, Tanrı hakkında, yalnızca O'nun bir, bölünemez, değişmez, ezeli
ve ebedi olduğunu, varlığın ötesinde bulunduğunu, kendi kendisiyle hep
aynı kaldığını, O'nun için geçmiş ya da gelecekten söz edilemeyeceğini
söyleyebiliriz. Plotinos, işte bu durumda dünyanın yaradılışını ve var
oluşunu açıklamak için, felsefe tarihinin ilk türüm öğretisini
geliştirmiştir.
Ayrıca lütfen bakınız:
- Plotinos ve
tanrı fikri
-
Plotinos ve oluşumun üç evresi
-
Plotinos ve insan ruhu
-
Plotinos ve gizemcilik
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. Atatürk
Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf "Felsefeye Giriş" ve 2.,
3., 4. Sınıf "Felsefe Tarihi" Dersleri Ders Notları (Ömer
YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı; Yunan ve Ortaçağ
Felsefesi; Frank Thilly; İzdüşüm Yayınları
|