|
Para Nedir?
Para; karşılığında mal ve hizmet almaya ve vermeye; bunların ekonomik
değerlerini takas etmeye yarayan üzerinde rakamsal değerler taşıyan
kâğıt veya madeni ödeme aracıdır. Para genel kabul gören değişim aracına
verilen isimdir. Malların birbiriyle değiştirilebilmesini sağlar.
Karşılık verme, ödeme, gelir, fiyat anlamlarına gelir. Para değer
denkliğinin bir göstergesidir. Bu gösterge maddi ya da nominal değerde
karşılıklar bulabilir. Maddi nitelikte paraya örnek olarak madeni para,
banka teminat belgeleri ya da banknot, çek ya da senetler örnek
verebiliriz. Nominal nitelikte paraya ise banka hesabındaki para ya da
kredi onayını örnek verebiliriz. Para gündelik yaşamda takas aracı
olarak kullanılır. Doğrudan doğruya takas yapan kişilerin ihtiyaçlarını
karşılamasının yanında diğer takaslar için geçerli olması, parayı diğer
takas araçlarından ayıran önemli bir özelliktir.
Çağlar boyunca para az bulunan maddelerden yapılmıştır. Değerli
metallerden deniz kabuklarına ve hatta sigaraya kadar pek çok eşya veya
mal para işlevi görmüştür.Parayı milattan önce Lidyalılar bulmuştur.
Para bir ülkenin para sahasına dâhil olan madeni ve banknot sistemini
içeren tüm para varlığıdır. Para sahası da bir paranın yürürlük alanı
anlamına gelir ve mal, hizmet takasını sağlar. Para birimi ise
genellikle ülkelerin para türleriyle eş anlamda kullanılır. Bu nedenle
para birimi, paranın bir alt biçimi olarak görülür. Çoğu para birimi,
uluslar arası döviz piyasalarında da işlem görür. Bu piyasalardaki
değerler de kambiyo ya da döviz kuru adını alır. Piyasada bulunan
neredeyse tüm nominal para değerleri, ana birim ve bunun yüzde biri
değerinde olan alt birimlerden oluşan ondalık sayı sistemine dayanır.
Günümüzde para stokunun kontrolünü yani para politikasını, hazine
müsteşarlığı ya da merkez bankaları yürütmektedir. Neredeyse tüm batılı
ülkelerin merkez bankaları bağımsızdır, yani hükümet merkez bankalarına
ya neredeyse hiç müdahale edememekte ya da hükümetin nadiren, dolaylı ve
küçük müdahalesi olabilmektedir.
Bir paranın konvertibilitesi dünya piyasalarında serbestçe
alınıp-satılabilir ve değiştirilebilir olması demektir. Ayrıca bir para
birimi, altın ve/ veya gümüşle tanımlanıyor ve banknot bu para birimiyle
her zaman değiştirilebiliyorsa yine konvertibiliteden söz edilebilir.
Şu an dünyada yürürlükte olan resmi para birimi 160'dan fazladır (ISO
4217). Uluslararası alanda geçerliliği olan başat döviz birimi Amerikan
Doları ve Avro'dur. Resmi para birimine nispeten bölgesel olan tümleyen
para birimi ise takas aracı olarak kabul görür.
Halk arasında eski önemini yitirmiş bir para birimi genellikle yedek
değer olur. Örneğin II. Dünya Savaşı sonrası Almanya'da ödeme ve takas
aracı olarak sigaranın para birimi olarak kullanılması. Bu geçici para,
kriz zamanlarında resmi para biriminin yerini tutmuştur. Para birimleri
diğer devletlerin yedek para birimi olarak da kullanılmıştır. En iyi
bilinen örnek; Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nin Doğu Alman Markı
yerine Alman Markı'nı kullanmasıdır.
Para ayrıca, sosyoloji, felsefe ve ekonomi alanlarının bir araştırma
nesnesidir.
|