Öznel İdealizm, Fenomenalizm Nedir?

Öznel idealizm, nesnel varlığı insani bilincin bir ürünü sayan idealist anlayıştır. Mentalizm ya da fenomenalizm olarak da adlandırılmaktadır. Öznel idealizm tarihsel süreçte çeşitli biçimlerde ileri sürülmüştür.

Şüpheciliği (kuşkuculuğu) yöntem olarak kullanan bütün Yunan düşünürleri, başta Protagoras olmak üzere hemen bütün sofistler, başta Pyrrhon ve Anesidemos olmak üzere bütün şüpheciler, öznel idealizme düşmekten kaçınamamışlardır. Bunun nedeni de bütün şüphecilerin; duyumların, nesnelerin niteliklerini yansıttığı olgusunu yadsımalarıdır.

Usçuluğun (rasyonalizmin) kurucusu Fransız düşünürü Rene Descartes’ın metafiziği, nesneyi, insan zihninin bir tasarımı saymakla tümüyle öznel idealist bir öğretidir. Fiziğinde özdekçi olan Descartes, metafiziğinde düşüncecidir. İngiliz düşünürü Berkeley de öznel idealizmin Fichte ve Mach’la birlikte üç büyük ve tipik temsilcilerinden biridir.

“Var olmak algılanmaktır” Berkeley’in en ünlü sözüdür.

Nesnel gerçekliği yadsıyan ve tek gerçekliğin insan duyumlarından ibaret olduğunu savunan İngiliz düşünürü David Hume’un, Alman düşünürü Immanuel Kant’ı hazırlayan şüpheci öğretisi de açık bir öznel idealizmdir. Öznel idealist öğretilerden biri de Fransız düşünürü Auguste Comte’un olguculuğudur.

Çeşitli öznelci öğretilerde çeşitli adlar altında ileri sürülen ‘algı’ların olguculuktaki yeni adı ‘olgu’dur. Olgucular, ‘olgular’ sözünden ‘algılar’ı anlarlar. Onlara göre bize araçsız olarak verilen tek bilgi ‘olgular’ eş deyişle algılarımız ve duyumlarımızdır. Bilim bunlarla yetinmeli, başkaca bilgiler edinme isteğine boşuna kapılmamalıdır. Buysa nesnel dünyadan kopmayı ve kendi bilinci içine kapanmayı, eş deyişle öznel düşünceciliğe düşmeyi dile getirir.

20. yüzyılın yaygın öğretisi ‘varoluşçuluk’ da belli bir öznel idealizmdir. Heidegger’e göre “evren ancak içinde insan bulunduğu oranda vardır’’. Demek ki nesnel gerçekliği yaratan insandır ve insansız nesnel gerçeklik yoktur. Papaz Berkeley de ünlü özdeksizciliğinde bundan başka bir şey söylemiş değildir.

Varoluşçulara göre özgürlük, bireyin toplumdan ve onun nesnel yasalarından sıyrılışı demektir. Yeniolguculuk, yenigerçekçilik, uyumsuzluk felsefesi, yaşam felsefesi vb. gibi daha pek çok örnekleri bulunan öznel idealizm de nesnel idealizm gibi, bilimdışı bir varsayımdır. Üstelik de tekbencilik gibi bir saçmada temellenir.

Nesnel varlığı insansal bilincinin ürünü sayan idealizm anlayışı, öznel idealizm, varlığın kaynağını insansal ruha indirger ve maddeyi düşüncenin ürünü sayar. Nesnel idealizmcilerle öznel idealizmcilerin savları hemen hemen yok gibidir. Her ikisi de tanrı bilime felsefesel bir temel sağlamada birleşirler, her ikisi de metafiziktir, her ikisi de felsefenin temel sorununun da ruha öncelik tanıyıp nesnel gerçekliği yadsırlar, gerçeklikten yola çıkmayı düşünsel varsayımlar oluştururlar, her ikisi de gizli ya da açık, bilime karşıdır ve bilinemezcidir.

Derleyen: Sosyolog Ömer Yıldırım