Nicholas Malebranche’ın Düşünce Anlayışı
İde kavramını yerine göre düşünce, tasarım olarak anlayan Malebranche’ın düşünce dizgesi Descartes ve Augustinus’un kimi öğretilerinin bir bireşimi olarak görülebilir.
O, Descartes’ın savlarını tutarlı olarak geliştirmiş ve bunları dinsel-Augustinusçu sonuçlarla uzlaştırmıştır. Ona göre, var olmayanın hiçbir niteliği de olamayacağından, düşünen “Ben”in var olması gerekir. Oysa “Ben” nedir? Ben gövde olamaz, çünkü uzamı yoktur. “Ben”in bilinen tek niteliği düşünmek olduğuna göre “Ben” kavramı gövde kavramından bütünüyle ayrıdır. Öyleyse, insanlar özdeksel gövdeler olarak düşünülemez.
Öte yandan, insandaki düşüncelerin özdeksel bir dış dünyadan kaynaklandığını söylemek için de geçerli bir neden bulunamaz. Düşüncelerin konularını doğrudan vermediği ve yetkin olmayan birer yansımadan başka bir nitelik tanımadığını her filozof onaylamıştır. Ancak nereden- geldiklerine değgin bir görüş birliği yoktur. Düşüncelerin dış dünyadan geldiği savı, böyle bir dış dünyanın varlığı kanıtlanamayacağından, temelsizdir. Düşünceler özdeksel olmayan varlıklardır. Öte yandan, bilginin tümü de düşüncelerle sınırlıdır. İnsan nesneleri değil, yalnızca düşünceleri bilir. Bütün özdeksel nesneler yok olsa, ya da hiçbir zaman var olmasa bile düşünceler yine olabilir.
Düşüncelerin nedeni özdeksel bir dış dünya değilse insanın kendisi olmaz mı? Düşünceleri insanın kendisi yaratmaz mı? Durum böyle olursa, düşünce denilen bu gerçek varlıkların yalın olan bir bölümünü, insanın yoktan var ettiğini söylemek gerekir. Oysa yoktan var etmek Tanrı’nın yetisidir, insan anlığının değil. Nesnelerin tasarımlarını yaratabilmek için anlığın bunları bilmesi, tanıması gerekir. Ancak nesneleri tasarımlardan bağımsız olarak bilmeye olanak yoktur, anlığın tasarımları yaratabilmek için başka tasarımlardan yararlanması kaçınılmazdır. Tasarımları yaratabilmek yine onlara dayanmak gerekirse, insanın kendi tasarımlarının nedeni olması, sonsuz bir döngü durumu doğuracak, olanaksız kalacaktır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
