Mozi (Mo Di) Kimdir?
Asıl adı Mo Di olan fakat Mozi olarak nam salan, MÖ 470-391 yılları arasında yaşamış Çinli filozoftur. Mozi, Mohizm’in kurucusudur ve bu düşünce akımı içinde Konfüçyüsçülük ve Taoizm’e sert biçimde karşı çıkmıştır.
Konfüçyüs’ün ölümünden hemen sonra dünyaya gelen Mozi, klasik metinden üzerinden geleneksel Çin eğitimi almıştır. Bu eğitim üzerine, özellikle Konfüçyüsçülük’te geçen klan ilişkilerinden mantıksal olarak hoşlanmamış ve bu da onu evrensel aşkı aradığı kendi düşünce akımına, Mohizm’e yönlendirmiştir.
Mozi, evrensel aşk ile, statülerine ya da bizimle olan ilişkilerine bakmaksızın herkese eşit şekilde davranmamız gerektiğini kast etmektedir. Mohizm olarak bilinen ve tüm hayatı besleyen ve hayatın devamını sağlayan bu felsefenin, özünde iyilikçi ve cennetin yoluyla uyumlu olduğunu düşünmektedir.
Mozi, hareketlerimizde her zaman karşılıklılık olduğuna inanır. Başkalarına, bize davranılmasını istediğimiz biçimde davranırsak, bunun karşılığını iyilik olarak göreceğizdir. Bunu “Biri bana şeftali atarsa ona erikle karşılık veririm.” düsturuyla ifade eden Mozi, bu ilkenin yöneticilerce tarafsız olarak herkese uygulandığında, anlaşmazlıkların ve savaşları önleneceğine, aynı ilke herkes tarafından uygulandığında ise toplumun çok daha uyumlu ve dolayısıyla daha üretken olacağına inanır. Bu görüş, 19. yüzyıl filozoflarının geliştirdiği faydacılık yaklaşımının ruhuna benzer bir yaklaşım olarak karşımıza çıkar.
Mozi (Mo-tzu)
Daha çok Mozi (Mo-tzu) ya da “Usta Mo” olarak bilinen Mo Di (Mo Ti), MÖ 5. yüzyılın sonlarından 4. yüzyılın başlarına kadar aktif olan Çinli bir düşünürdür. Konfüçyüs ve takipçilerinin ilk büyük entelektüel rakibi olmasıyla hatırlanır.
Mozi’nin öğretisi, kendi adını taşıyan metinde kapsamlı bir şekilde savunulan on tezde özetlenmiştir, ancak kendisinin bu metnin yazarı olması pek olası değildir. Bu tezlerin en ünlüsü, kişinin kendisi ve diğerleri, dostlar ve yabancılar arasında ayrım yapmayan bir “tarafsız ilgi” (jian’ai) ruhuyla insanların refahı için endişelenmesi gerektiği yönündeki buyruktur; bu öğreti genellikle daha basit bir şekilde “evrensel sevgi” olarak tanımlanır.
Mozi, on tezi yaymanın yanı sıra, karşı kuşatma teknolojisindeki uzmanlıklarıyla birlikte askerlerin tehdidi altındaki küçük devletlere yardım eden yarı-dinsel ve paramiliter bir topluluk kurmuştur. Konfüçyüsçülerle birlikte Mohistler, Savaşan Devletler döneminde (MÖ 403-221) en önde gelen iki düşünce okulundan biriydi, ancak Hanfeizi ve Zhuangzi gibi çağdaş kaynaklar Mohistlerin bu zamana kadar rakip gruplara ayrıldığını göstermektedir.
Mohist topluluklar muhtemelen Qin hanedanlığına (MÖ 221-206) kadar varlığını sürdürememiş olsa da, Mohist fikirler erken dönem Çin düşünürleri üzerinde belirleyici bir etki yaratmıştır. MÖ 4. yüzyılın sonları ile 3. yüzyılın sonları arasında Mohistler, günümüze ulaşan en eski Çince mantık incelemesinin yanı sıra geometri, optik ve mekanik üzerine eserler yazmışlardır.
Mohist mantığın erken dönem Çinli düşünürlerin tartışma tekniklerini etkilediği görülürken, Mohistlerin meritokrasi ve kamu yararı görüşleri hem Qin hem de Han (MÖ 202-MS 220) imparatorluk rejimlerinin siyaset felsefelerini ve politika kararlarını şekillendirmeye yardımcı olmuştur. Bu yollarla Mohist fikirler, diğer Çin felsefi gelenekleri tarafından özümsenerek de olsa, erken imparatorluk dönemine kadar varlığını sürdürmüştür.
İlgili konular:
Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım