d’Alembert’in Felsefi Görüşleri Nelerdir?
Felsefe konusunda ileri sürdüğü görüşlerle d’Alembert pozitivizmin öncülerinden sayılır. Ona göre bütün bilgilerin kaynağı duyulardır; düşünme yeteneği yalın bir işlemdir. Dış evreni kavramanın tek aracı duyulardır. Duyularla edinilen duyumlar, anlakta yalın bir işlemden geçerek bilgi niteliği kazanır.
D’Alembert bilgi konusunda Locke’nun görüşlerini benimsemesine, dışevrenin algılanmasında Condillac’tan esinlenmesine karşılık, daha değişik bir düşünceyi savunmuştur. Onun anlayışına göre gerçek olan, madde evrenidir; bu evrenin verilerinden kaynaklanmayan bütün bilgiler birtakım varsayımlardan, soyutlamalardan oluşmuştur. Sorunların çözümünde, matematik yöntemini uygulaması gereken felsefenin görevi, yalnız soyut varlıkları yansıtan kavramlar üzerinde çalışmak, düşünmek değil, doğabilimlerinin verilerine dayanarak doğayı anlamaktır. Deneysel bilimlerin de doğa olaylarını açıklarken matematik yöntemleri uygulaması gerekir.
D’Alembert, doğabilimlerinde olduğu gibi, felsefede de matematik yöntemin uygulanması gerektiğini, gerçeğin ancak bu yolla kavranabileceğini ortaya atınca, en büyük tepkiyi idealist felsefe yanlılarından aldı. Buna karşın benimsediği yöntem nedeniyle matematik felsefesinin gelişmesinde, etkili oldu. Daha çok felsefe denemelerinin toplandığı, 1753’te yayımlanan Melarıges de litterature et de philosophie (“Edebiyat ve Felsefe Karışımları”) adlı yapıtında, başka bilgi alanlarını içeren konulara da yer vermiştir. Bu yapıt uzun süre pozitivist akımın önemli kaynaklarından biri olmuştur.
D’Alembert’in bilimsel incelemeleri dışındaki yapıtları ölümünden sonra iki kez toplu olarak basılmıştır: Bunlar 1805’te J.F. Bastien’in 18 ciltte topladığı Oeuvres philosophiques, historiques et litte-raires de d’Alembert (“D’Alembert’in Felsefe, Tarih ve Edebiyat Yapıtları”) ile 1821’de Bossange ve Berlin’in 5 ciltte derledikleri Oeuvres completes de d’Alembert’Air (“D’Alembert’in Tüm yapıtları”).
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)
