İbn-i Sina’nın Hayatı ve Eserleri

Asıl adı Hüseyin olan İbn Sînâ 980 veya 981 yılında Buhara yakınındaki Efşene köyünde doğdu. Talebesi Cûzcânî’ye yazdırdığı hayat hikayesi ve Cûzcânî’nin buna ek olarak verdiği bilgiler sayesinde diğer İslam filozoflarına oranla hakkında daha fazla bilgiye sahip bulunuyoruz.

İslam dünyasında İbn Sînâ künyesiyle tanınmakla birlikte “baş üstad” anlamında “eş-şeyhü’r-reîs” unvanı ile de anılır. Batı’da ise genellikle Avicenna olarak bilinir. Filozofun babası Abdullah aslen Belhli olup, o dönemde Sâmânî Devleti’nin başşehri olan Buhara’ya yerleşmişti. İsmâilî propagandacıları (dâîler) ile olan irtibatı dolayısıyla evi felsefe, geometri ve Hint matematiğiyle ilgili konuların tartışıldığı bir merkeze dönüşmüştü. Bu ortam nedeniyle İbn Sînâ erken yaşlarından itibaren felsefi konularla tanıştı. Olağanüstü zekâsıyla dikkat çeken ve on yaşında Kur’ân’ı ezberleyen İbn Sînâ dil, edebiyat ve dinî ilimlerin yanı sıra geometri, aritmetik, astronomi, mantık ve felsefe dersleri aldı. Bu alanlarda iyi bir donanıma sahip olduktan sonra tıp tahsiline başladı. On sekiz yaşında iken saray hekimliğine getirilmesi, zengin bir tıp ve felsefe literatürünün de bulunduğu saray kütüphanesinden yararlanması için önemli bir imkân sağlamıştır.

Sâmânî Devleti’nin 1005 yılında çökmesi üzerine Buhara’dan ayrılmak zorunda kalan filozof, ilk olarak Hârizm bölgesinde bir kasaba olan Gürgenç’e (Ürgenç) gitti. Buranın yöneticisinden büyük saygı gören İbn Sînâ’ya Gürgenç’te kaldığı sürece maaş bağlanır; ayrıca emirin sarayında ünlü bilgin Bîrûnî ve daha başka âlimlerle tanışır. Gazneli Mahmud’un davetine olumlu karşılık vermeyen İbn Sînâ Gürgenç’ten de ayrılmak zorunda kalır. Yedi yıl kadar süren seyahatin ardından Cürcan’a giden İbn Sînâ biyografisini de kaleme alan öğrencisi Cüzcânî ile burada tanışır. İki yıl boyunca bir yandan çeşitli dersler verirken bir yandan da eserlerini kaleme alan filozof Cürcan’dan ayrılarak bir müddet Rey, Kazvin ve Hemedan’da bulunur. 1024’te Hemedan’ı gizlice terk edip Taberân üzerinden İsfahan’a geçmek durumunda kalır. Bir süre Alâüddevle’nin vezirlik görevini de yürüten ve İsfahan’daki hayatı nispeten sükûnet içinde geçen filozof yakalandığı kulunç hastalığının tedavisinde başarılı olamaz. 1037 yılında Alâüddevle ile birlikte çıktığı Hemedan seferi sırasında elli yedi yaşındayken vefat eden İbn Sînâ’nın mezarı Hemedan’dadı r. (Alper, 1999: 319-322)

İslam düşünce tarihinde Kindî’nin çalışmalarıyla başlayan felsefe hareketini Fârâbî terminoloji, yöntem ve problemleri açısından sistemleştirmiş, İbn Sînâ ise kendi dönemine kadar oluşan zengin felsefe birikimi yeni baştan işleyip büyük bir külliyat halinde değerlendirmiştir. Sistem sahibi bir filozof olarak İbn Sînâ, İslam filozofları arasında ontoloji ve psikolojinin yanı sıra bilgi problemi üzerinde en fazla duran düşünür konumunda görülmektedir. Eserlerinin çoğu Orta Çağ’da Latince ve İbraniceye çevrilmiş olan filozofun Batı üzerindeki etkisi “Latin İbn Sînâcılığı” vasıtasıyla yüzyıllarca sürmüş, özellikle el-Kânûn adlı ölümsüz eseri Batı üniversitelerinde on dokuzuncu yüzyıla kadar okutulmuştur (Kaya, 2003: 276). Gutas, filozofun felsefe tarihindeki etkin ve ayrıcalıklı konumuna “İbn Sînâ’nın felsefesi o kadar başarılı bir felsefedir ki, ondan sonraki bütün felsefi faaliyet kendisini onunla tanımlama yoluna gitmiştir; artık Aristo okunup şerh edilmiyordu, çünkü İbn Sînâ vardı” ifadesiyle dikkat çeker (Gutas, 2004: 137).

Eserlerinden bazıları şunlardır: Mantığa Giriş (el-Medhal), Yorum Üzerine (el- İbâre), II. Analitikler (el-Burhân), Metafizik (el-İlâhiyyât) I-II, Fizik, I-II, Kitâbu’l- Hidâye, en-Necât fi’l-hikmeti’l-mantıkiyye ve’t-tabî’iyye ve’l-ilâhiyye, Tevhîdin Hakikati ve Nübüvvetin İspatı Üzerine (er-Risâletü’l-arşiyye fî hakâiki’t-tevhîd ve isbâti’n- nübüvve), İşaretler ve Tembihler (el-İşârât ve’t-tenbîhât).

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı