Jean Francois Lyotard: Bilgi Satılmak İçin Üretilir (Maddeleştirilmiş Bilgi)

Bilginin satılmak için üretildiği fikri Jean-François Lyotard’ın kitabı “Postmodern Durum: Bilgi Üzerine Bir Rapor”da ortaya atılmıştır.

Kitap aslında Kanada, Quebec’teki Üniversiteler Konseyi için yazılmıştır ve adındaki “postmodern” terimi önemlidir. 1870’lerden bu yana çeşitli sanat eleştirmenleri tarafından kullanılan bu terimi Lyotard icat etmediyse de kapsamının genişlemesinden ve popülaritesinin artmasından onun kitabı sorumludur. Bu başlığında kullandığı kelimenin postmodern düşüncenin başlangıcına işaret ettiği de sıklıkla söylenir.

“Postmodernizm” terimi o zamandan beri o kadar farklı biçimlerde kullanılmıştır ki  artık tam olarak ne anlama geldiğini bilmek zordur, ama Lyotard’ın tanımı çok nettir. O, postmodernizmin “meta-anlatılara yönelik bir şüphe” meselesi olduğunu yazar. Meta anlatılar insanlık tarihinin tümünü oluşturacak şekilde bir araya gelen ya da tüm bilgilerimizi tek bir çerçeveye oturtacak kapsayıcı, tek öykülerdir. Marksizm (tarihin sosyal sınıflar arasındaki bir dizi mücadele olduğunu savunan görüş) de bir meta anlatı örneğidir. Başka bir örnekse, insanlı tarihinin daha derin bilgiye ve sosyal adalete doğru bilimsel kavrayıştaki gelişmeyle sağlanan bir ilerleme olduğudur.

Bu meta-anlatılara karşı şüphelerimiz yeni bir kuşkuculuk anlamına gelir. Lyotard bunun, bilgi ile II. Dünya Savaşı’ndan beri olan ilişki biçimimizdeki kaymaya ve bununla baş edebilmek için kullandığımız teknolojideki devasa değişimlere bağlı olduğunu öne sürer. Bilgi, veri tabanlarında depolanabilen, ileri geri hareket edebilen ve alınıp satılabilen enformasyona dönüşürken bilgisayarlar yaklaşımlarımızı temelden değiştirdi. Lyotard buna bilginin “ticarileşmesi” adını verir. Bunun çeşitli içerimleri vardır. Lyotard bunlardan ilkinin bilginin maddeleşmesi olduğuna işaret eder. Bilgi artık zihinlerin gelişmesine yönelik bir yardımcı değildir. Ayrıca hakikatle bağını kopartmaktadır. Ne kadar doğru olduğu açısından değil, belli amaçlara nasıl hizmet edeceği üzerinden değerlendirilmeye başlar. Bilgi hakkında “doğru mu?” sorularını terk edip yerine “nasıl satılabilir?” sorularını sormaya başladığımızda bilgi bir mal haline gelir. Lyotard bu bir kez oluştuktan sonra özel kuruluşların bilgi akışını kontrol etmenin peşine düşeceklerinden ve kimin hangi tür bilgiye ve ne zaman ulaşacaklarının kararını vereceklerinden endişelenir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı