Aristoteles ve Platon’un Varlık Anlayışlarının Karşılaştırması

Platon’daki idealar dünyası ve madde dünyası şeklinde ortaya çıkan düalist (ikili) metafizik; Aristoteles’te madde (“hyle”) ve form (“morphé”) olarak devam etmiştir.

Aristoteles için, bu dünyadaki her şey, form kazanmış, yani bir biçime sokulmuş olan maddedir. Maddenin özü, onun bir şey olabilme ve bir şey yapabilme potansiyelidir. Madde kendi özünü bir form olarak, bir hareket olarak gerçekleştirir. Örneğin bir ağaç, masa olma özünü, bir form olarak kendi içinde barındırır.

Burada Platon’un idealar âlemi ve fenomenler (görünüşler) âlemi olarak ikiye ayırdığı varlık dünyasını, Aristoteles’in özü nesnenin içine alarak birleştirdiği görülmektedir. Aristoteles’e göre gerçek varlık, fenomenlerin içinde gelişen “öz”dür. Fenomenlerin dışında ise, Platon’un iddia ettiği gibi ayrıca ve başka bir nesnellik alanı olarak var olan bir idealar âlemi yoktur. Her varlığın içindeki bir öz, o varlığı, bir gelişme süreci içinde biçimlendiriyordur. Özün daha gerisinde, ikinci ve daha yüksek bir gerçeklik yoktur.

Platon’a göre tam yokluk yoktur, göreceli bir yokluk vardır. Bir şeyin başka bir şey olması, bulunmayışı yokluk olarak nitelenir. Aristoteles de yokluğun düşünülemeyeceğini savunarak, genellikle oluş ve gelişme üzerinde durmuştur.

Platon ideler dünyasını oluşun ve değişmenin olmadığı; içinde yer aldığımız varlık dünyasını da oluş ve bozuluşun varolduğu bir dünya olarak anlatır. Oluş dünyasını yaratan Demiourgos adlı iyilik idesidir. Aristoteles’e göre de oluş, madde içindeki gizli gücün harekete geçip o maddeyi geliştirmesidir. Özün kendini gerçekleştirmesi dört nedenle olur; maddî, formel, hareket ettiren ve ereksel nedenler. Varlığın oluşu, ona göre, belli bir amaca yöneliktir (teleolojik).

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı