Jules Lachelier Kimdir?
Julius Lachelier 1832-1918 yılları arasında yaşamış ve tümevarım problemine getirdiği çözüm yoluyla tinselci bir felsefeye ulaşmış olan Fransız filozoftur.
Jules Esprit Nicolas Lachelier 27 Mayıs 1832’de Fontainebleau’da doğmuş ve 16 Ocak 1918’de aynı kentte ölmüştür. Babası bir kaptan olan Lachelier, 1851 ila 1854 yılları arasında Ecole Normale Superieure’de ve Sens Lisesi’nde okumuştur. Öğrenim hayatının ardından 1857 ila 1858 yıllarında Toulouse’da, 1861’e değin Caen’de, 1862’de de Paris’te öğretmen olarak çalışmıştır. 1871’de edebiyat doktorasını tamamlayan Lachelier, 1864’ten başlayarak felsefe dersleri verdiği Ecole Normale’deki görevini 1875’te bırakmış ve Paris Akademisi Müfettişi olmuştur. 1879’da halk eğitimi genel müfettişliğine getirilen Lachelier, 1900’de emekli olana kadar bu görevde kalmıştır. 1896’da Ahlak ve Siyaset Bilimleri Akademisi’ne üye seçilmiştir.
Temel eserleri arasında Tümevarımın Temelleri Üzerine ve Psikoloji ve Metafizik adlı kitapları olan Lachelier, tümevarım konusuna, tıpkı Kant gibi, dünyaya ilişkin tecrübemizin zorunlu koşullarını araştırarak girmiştir. Deneyin bize yalnızca, fenomenler arasındaki pratik bağlantılarla ilgili sınırlı sayıda gözlem sağladığını, fakat bu fenomenlerin niçin birbirlerine bağlandıklarını söylemediğini, bizim ise, tümevarımsal akıl yürütmede, sınırlı sayıdaki gözlemlerden, gelecekteki gözlemlenmemiş bağlantıları da içeren tümel bir sonuç çıkardığımızı dile getiren Lachelier, tümevarımın bilimsel pratik açısından gerekli olmakla birlikte, felsefi düzlemde ancak fail ve mekanik bir nedenselliğe ek olarak ereksel ya da final bir nedensellik yoluyla temellendirilebileceğini savunmuştur.
Lachelier Ecole Normale’deki öğretmeni Ravaisson’un öncülük ettiği Fransız Yeni-Tinselciliği’nin temsilcilerindendir. Kuşkuculuğun ve Seçmeciliğin yetersiz bulduğu yönlerini eleştirmiştir. Ona göre bilginin nesnelliği ustan kaynaklanmaktadır. Tümevarım ise, olguları yöneten yasaların bilgisine ulaştıracak bir yöntemdir. Doğa felsefesini, bu yöntem üzerine kuran Lachelier’e göre doğa yasalarının iki ilkesi vardır. Biri, olguların diziler oluşturduğu, öteki dizilerin dizgeleri ortaya çıkardığıdır. Birinci ilkede, önce gelen olgu, bir sonrakinin etkin nedenidir. Bunların oluşturduğu “bütün” ise, Kant’ın da belirttiği gibi, olguların ya da dizilerin ereksel nedenidir, bu da tümevarımın temelidir.
Lachelier’e göre her olgunun nedeni, genel yasalar içindedir. Böylece her nesne bir birliği belirleyip sınırladığında var olur. Lachelier, metafizik özgürlük konusunda Leibniz’den etkilenmiştir. Kant’ın nedensellik ile ilgili görüşlerinin Fransa’da tanınmasını sağlamıştır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı