Felsefenin Konuları ve Temel Disiplinleri
Felsefe, geniş etki alanı ve ilgi aralığıyla, bütün bilim alanlarına kaynaklık etmiş, insanî varlığın en eski uğraşlarından birisidir. Felsefede ele alınan konular ve problemler, sorulan sorulara ve bunlara verilen cevaplara bağlıdır.
Spordan sanata, ahlaktan siyasete, dilden bilime kadar insanı ve insanın yapıp etmelerini ilgilendiren her türden konu, felsefenin doğrudan doğruya ilgi alanı ve uğraş yoludur. Bu bağlamda, ele aldığı konular çerçevesinde felsefe kendi içinde farklı alt disiplinlere ayrılmıştır.
Bu başlıkta, bu felsefî disiplinleri tek tek ele alıp özetle açıklamaya çalışacağız. Çünkü her bir alt disiplin, zaten felsefe.gen.tr’de en geniş hâlleriyle ayrı birer başlık olarak mevcuttur.
İlk Çağ’dan bu yana felsefenin değişmeden günümüze kadar gelen üç ana konusunun olduğunu söyleyebiliriz: Varlık, bilgi, değer.
- “Varlığı bir bütün olarak ele alan, varlık nedir?” sorusunun yanıtını arayan varlık felsefesi;
- Bilgiyi konu edinen, “Bilginin kaynağı ve değeri nedir?” sorusunun yanıtını arayan bilgi felsefesi;
- İnsanın yaşamıyla temel erdemlerini inceleyen, “İyi nedir?” sorusunun yanıtını arayan değer felsefesi.
Bunlardan başka çağlara, tarihsel ve toplumsal koşullara göre değişik konular ve alt dallar meydana gelmiştir. Felsefenin konuları ve alt dalları, sorulan sorularla ilişkili olarak şöyle sıralanabilir:
- İktidarın kaynağı nedir? (siyaset felsefesi)
- Güzel nedir? (sanat felsefesi)
- Din nedir? (din felsefesi)
- Bilim nedir? (bilim felsefesi)
- Doğru bilgi mümkün müdür? (bilgi felsefesi)
- Herhangi bir şeyin varlığından bahsedilebilir mi? (varlık felsefesi)
- Evrensel ahlak kuralları var mıdır? (ahlak felsefesi)
Konu Başlıkları
FELSEFENİN ANA DİSİPLİNLERİ
Bilgi felsefesi (epistemoloji)
Felsefenin ele aldığı konulardan biri bilgidir. Bu konuyla bilim de ilgilenir. Fakat bilim, bilginin ne olduğunu araştırmaz. Bunu felsefe araştırır. Felsefe ayrıca bilginin kazanıldığı şeyle olan ilişkisini, kazanıldığı şeye uygunluğunu ve bu uygunluğun ölçüsünü bulmaya çalışır.
Bilim felsefesi
Bilimin ne olduğu, bilimsel düşüncenin yapısı, bilimsel yöntemlerin işlevselliği, bilimsel sonuçların özellikleri, bilimin değeri ve bunlar gibi bilim hakkında sorulabilecek sorulara yanıt arayan felsefe dalıdır.
Varlık felsefesi (ontoloji)
Felsefenin varlıkla ilgilenen dalıdır. Gözle görülüp elle tutulabilen somut varlıkları ele aldığı gibi sayılar, kavramlar, fikirler gibi soyut varlıkları da ele alan varlık felsefesi öncelikle varlığın var olup olmadığı sorunuyla ilgilenir. Varlığı var kabul ederse onu düşünce yoluyla açıklamaya çalışır.
Metafizik
Varlık, Tanrı, ruhun ölmezliği, kader gibi konularla ilgilenen felsefe dalıdır. Bu sözcük tarih boyunca çeşitli anlamlarda kullanılmıştır. Günümüzde çözülmesi olanaksız, birçok çözüm yolu önerilebilen, sonuna kadar çözülmediği için de daima yeni baştan ele alınabilen problemlerle ilgilenen bir alandır.
Sanat felsefesi
Sanatın, sanatsal yaratıcılığın, beğenilerin özü ve anlamıyla ilgilenen felsefe dalıdır. Ele aldığı başlıca konular arasında sanatın, sanat eserinin, sanatta güzelin ne olduğu, sanatla ilgili temel kavramlar ve sanat akımları sayılabilir.
Dil felsefesi
Dille felsefe ilişkisini; dilin özünü, anlamını, kökenini ve yapısını felsefi açıdan ele alır. Dilin gerçeklik ve bilinçle bağlantısını araştırır. Günümüzde bu alanda çalışan bazı düşünürler, bilimin amacını gerçekleştirmesini kolaylaştıracak yapay bir dil oluşturma çabası içine girmişlerdir.
Ahlak felsefesi (etik)
İnsanın eylemlerini özel bir problem alanı olarak ele alan, onları yöneten ilkeleri araştıran ve “olup biten” yanında, “olması gereken” davranışların neler olduğunu da bulmak isteyen felsefe dalıdır.
Felsefi antropoloji (insan ontolojisi)
İnsanın varlık yapısı, ne olduğu, evrendeki yeri, varlık koşulları ve başka varlıklarla olan bağı gibi sorunları ele alan felsefe dalıdır.
Siyaset felsefesi
Devletin nasıl olması gerektiği, sorumluluğu, yasaların hak ve adalet gibi ilkelerle, bunların diğer ahlak değerleriyle nasıl bağlantısı olduğu gibi konularla ilgilenir.
Din felsefesi
İnanma, insanın bir ihtiyacıdır. Din, bu inanma dünyasıyla ilgilenir. Ama dinin ne olduğu, insanla Tanrı arasında nasıl bir bağ olduğu gibi sorunlarla uğraşmaz. Bu sorunlarla uğraşan felsefe dalı din felsefesidir.
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve “Sosyolojiye Giriş” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Diğer Ders Notları (Ömer YILDIRIM)
