Skotçuluk (Scotizm) Nedir?

Skotçuluk ya da Scotizm Hristiyan felsefesinin skolastik dönem düşünürlerinden Duns Scotus‘un öğretisidir. Skotçuluk, Orta Çağ’ın 9. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar süren skolastik döneminde, Tomacılık‘ın (Tomizm) karşısında yer alır.

“İnce Doktor” adıyla anılan İskoçyalı Duns Scotus’un öğretisiyle İtalyan Saint Thomas‘nın öğretisi, Hristiyanlığın temel sorunları üstünde çatışırlar. Her iki öğretinin kökleri, Orta Çağ’ın patristik dönemindedir. Thomas ve Dominikenler, Ogüstinusçudurlar (Saint Augustinus; 354-430), Scotus ve Fransiskenler Pelagusçudurlar (Pelagus; 360-430).

Tomacılığa göre zekâ iradeden üstündür (intellectu est superior voluntas), Skotçuluğa göre irade zekadan üstündür (voluntas est superior intellectu). Tomacılık gerekircidir, Tanrı’ya bile bir özgürlük tanımaz, Tanrı dünyayı yaratmak zorunda olduğu için yaratmıştır. Skotculuk özgürlükçüdür, Tanrı en büyük özgürlüktür ve dünyayı yaratmak istediği için yaratmıştır. Tomacılık entellektüelci (entellektüalizm), Skotçuluk iradecidir (volontarizm).

Bu iki ilke, Tanrı’dan insana yayılır; Tomacılığa göre insan özgür değildir, kendi gücüyle kurtulamaz, Tanrı’nın bağışına muhtaçtır. Skotçuluğa göre insan özgürdür, kendi çabasıyla kurtulabilir, Tanrı’nın yardımına muhtaç değildir. Görüldüğü gibi, Tomacılık insanı aşağılatır, güçsüzleştirir, kör bir yazgıcılığın (fatalizm) kucağına atar; Skotçuluk insanı yüceltir, güvenini artırır, töresel sorumluluğa sokar (indeterminizm).

Bundan başka, her iki öğreti de kavramcı (konseptüalizm) oldukları halde Thomas’nın kavramcılığı adcılığa (nominalizm) yakındır. Thomas kavramları gerçek saymaya, Scotus gerçek saymamaya eğilimlidir. Nitekim Skotçuluk, Ockham’ın adcılığını hazırlamıştır; Ockham, Durand de Saint Pourçain, Jean Buridanus, Pierre d’Ailly ondan güçlenmişlerdir.

Skotçular, Meryem’in ilk günahtan kurtulmuş olan gebeliği (immaculee conception) savını tutarlar, Tomacılar karşıt düşünceyi savunurlar. Skotçular, İsa’nın çarmıha gerilisini Tanrı isteği sayarlar, Tomacılar bunun insanların günahları için gerektiğinden çok ödenmiş bir karşılık olduğunu ileri sürerler. Skotçuluk usçudur (rasyonalizm), us’u en büyük güç sayar, kutsal kitaba ve kilise öğretisine usa uygun olduğu için inanılmalıdır. Bu, açıkça, us kutsal kitaptan üstündür anlamına gelir. İnakçılığa (dogmatizm) karşı çok önemli bir tepkidir. Skotçuluk, ortaçağ Hıristiyan felsefesinde skolastik dönemin ilerici akımıdır ve skolastiğin çöküşünü hazırlamıştır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım