Platon ve Rasyonalizm (Akılcılık)

Sokrates’in öğrencisi Platon kesin, genel geçer bilginin var olduğunu ve bu bilginin doğuştan geldiğini savunur.

Ona göre, değişen şey hiçbir şekilde bilinemeyeceği için, insan zihninden bağımsız olan, sabit, kalıcı ve değişmez olan birtakım varlıklar bulunmalıdır. Çünkü değişenin bilgisine erişmek mümkün değildir. O sabit kalmaz ve sürekli değişiklik gösterir ve az önce o olan şey, artık o şey değildir. Doğal olarak da değişen üzerinden bilgi elde edilemez. Bilgi, değişmezin bilgisidir. O bu değişmez, sabit ve kalıcı varlıklara idealar adını verir.

Platon’un bilgi konusundaki görüşlerini açıklayabilmek için, varlık görüşünü açıklamakta yarar vardır. Platon, var olanları ikiye ayırarak, iki ayrı dünyanın var olduğunu ileri sürer: Birincisi, beş duyu organıyla algıladığımız, somut varlıklardan oluşan insanlarında içinde yaşadığı görünüşler dünyasıdır. Platon’un görünüşler dünyası ya da “nesneler dünyası” adını verdiği bu dünyada mutlak bir değişme hüküm sürer. Nesneler dünyasındaki varlıklar, sürekli olarak değiştikleri için bilinemez, çünkü değişen bir şey bilinemez. Nitekim beş duyu ile algıladığımız dünyadaki varlıklar belli bir zamanda belli bir şey iken, başka bir zamanda başka bir şey olacaktır. Bu nesne sürekli değiştiği için onun doğru bilgisine, tasvirine ulaşmak mümkün değildir. Beş duyu yoluyla yalnızca somut nesneler hakkında birtakım inanç ve ya sanılarımız olabilir.

İkincisi, varlıkların ilk örneklerinin yer aldığı idealar dünyasıdır. Bu dünya öncesiz ve sonrasızdır. İdea değişmez öz, şeylerin ilk örnekleridir. Asıl gerçek olan ideaların dünyasıdır. Her şeyin aslı oradadır. Asıl gerçeklik, idealar olduğundan doğru bilgi ideaların bilgisidir. İdealar dünyası ancak akılla kavranabilir. Nesneler dünyası, idealar dünyasının bir kopyası, bir gölgesidir. Platon’a göre idealar değişmez, gözle görülemez, duyularla algılanamaz. Ancak onlar akıl yoluyla bilinebilir. İdealar hakkındaki bilgilerimiz de doğuştan gelmektedir ve doğuştan aklımızda bulunmaktadır.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı