Claude Adrien Helvetius Kimdir?

Aydınlanmanın önemli düşünürlerinden biri olup Ansiklopedinin hazırlanmasına katkı yapmış olan Fransız filozoftur.

Helvetius, insan zihninin tüm entelektüel güçlerini, Condillac’ınkine benzer bir indirgeyici analizle, duyum ya da duyu algısına indirgeme girişimiyle ün kazanmıştır. İnsan hayatını ve hareketlerini etkileyen en önemli iki unsurun acı ve haz olduğunu ileri sürer.

Fransız Aydınlanmasının özellikle tüm insanların eşit doğduğu konusundaki ta­viz vermez tutumuyla öne çıkan filozof­larından ve Diderot’nun önderliğinde hazırlanan Ansiklopedi’nin başlıca yazarlarından biri. Dönemin Voltaire, d’Alem-bert, Rousseau gibi düşünürlerinin aksine Locke’un doğuştan gelen düşüncelere yönelik eleştirilerini izleyerek insanların doğduklarında birer “tabula rasa” olduklarını savlayan Helvetius, kişinin oluşumunda çevresinin belirleyici rol oynadığının altını koyuca çizmiş ve deneyimin bilgiye ulaşmadaki işlevi üzerinde durmuştur.

Maddeci bir tutum benimsemiş olan ve bütün felsefi tartışmaların Locke’un deneyciliği üzerine bina edilmesi gerekti­ğini savunan Helvetius, duyumları insan bilgisinin temek olarak kavrar ve düşünsel etkinliğin tek kaynağının fiziksel duyumlar olduğunu savunur. Helvetius’a göre yetiler duyu deneyiminin edilgen üretiminden başka bir şey değildirler; başka bir deyişle insan zihninin bellek, imgelem, yargıgücü, us gibi yetileri duyumlara indirgenebilirler. Helvetius dönemdaşlarına oldukça aşırı gelen bu düşüncelerini bilgimizin toplumsal belirlenimleri üzerinde durarak sürdürür. Kendimize özgü ilgilerimizin ve tutkularımızın bilgiye yönelişimizin başlangıç noktası olduğunu savunan Helvetius’a göre, arzularımızın ve eylemlerimizin kaynağı bencilliktir. Ama gelişmiş ve aydınlanmış bir devletin sivil yasaları bencilliği toplumsal rekabete ve kamusal yarara dönüştürebilir.

Eğirim konusunda da ilginç düşünceleri olan Helvetius, Rousseau’nun eğitime ilişkin düşüncelerini kıyasıya eleştirerek onun insanlar arasındaki eşitliğin insanların doğayı terk etmesiyle bozulduğu yönündeki savına karşılık bütün insanların eşit zihinsel yetilerle doğduklarını ve bireyler arasındaki farklılıkların kalıtsal etkenlerden değil çevre ve eği­timden ötürü ortaya çıktığım savunmuştur. Başka bir deyişle Helvetius, Rousseau’nun aksine, eşitsizliğin kaynağı olarak eğitimi görür ve bütün yetilerin eğitim aracılığıyla edinilip geliştirilebileceğini düşünür.

Benimsediği hazcı ve yararcı tutumla Bentham’ı önceleyen Helvetius, insanların davranışlarını güdüleyen temel etkenlerin acı ve haz olduğunu söyleyerek iyi eylemi “en çok sayıda insana en yüksek düzeyde mutluluk sağlayan” eylem olarak tanımlamıştır. Bireylerin herkesin mutluluğu karşısında öncelikli doğal haklara sahip olduklarını reddeden Helvetius, insanın kendi yararını gözettiğini, dolayısıyla herkesi ortak bir çıkar etrafında toplamanın tek yolunun her aileyi ulusal refahtan pay alır hale getirerek özel ve kamusal çıkarları birleştirmek olduğunu söylemiştir. Dinsel kaynaklı bütün ahlak öğretilerini hor gören ve Kilise’nin toplumsal işlevini kıyasıya eleştiren Helvetius, papazların topluma yanlış ahlaki düşünceler aşıladıklarını savunmuştur.

Bilimde, sanatta ve endüstride meydana gelen gelişmeleri insanlığın tarihsel gelişiminin araçları olarak gören ve bu yüzden tarihsel maddeciliği de etkilediği düşünülen Helvétius’un başlıca iki yapıtı, Katolik Kilisesi’nin ağır suçlamalarından ancak önemli dostları sayesinde kendini kurtarabildiği “De l’Esprit (Zihin Üstüne, 1758)” ve aynı şeyin başına gelmesinden korkarak ölümünden sonra yayımlattığı “De I’Homme’dur (insan Üstüne, 1773).”

Lütfen Bakınız:

– Helvetius ve aydınlanma felsefesi

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı