Etkinlik olarak bilim yaklaşımı, bilimi, bilim adamları topluluğunun bir etkinliği olarak görür. Bu yaklaşımı savunan filozoflara göre bilim; o dönemin değerlerinden, inançlarından bağımsız bir ürün değildir. Bilim adamları topluluğu da o toplum içinde yaşamaktadır ve toplumdaki inanç, değer ve kültürel değişimler onları da etkilemektedir. Dolayısıyla bilim etkinlik olarak var olabilmektedir.

Etkinlik olarak bilim yaklaşımını savunanların en tanınmış temsilcileri; Thomas Kuhn (Tomas Kun, 1922-1997) ve Stephen Toulmin (Sitefan Tulmin, 1922-…)’dir.

THOMAS KUHN’UN ETKİNLİK OLARAK BİLİM ANLAYIŞI

Etkinlik olarak bilim anlayışının en önemli temsilcilerinden birisi olan Amerikalı filozof Thomas Kuhn’a göre, bilim bir etkinlik sürecidir. Bu süreci yönlendiren şeyler ise olgular, bilim insanlarının oluşturduğu topluluk ve onların çalışmalarıdır.

Thomas Kuhn

Bu süreç sürekli kendini yenileyerek tekrar eder. Bu açıdan bakınca bilim statik bir sonuç değil, devamlı bilimsel devrimlerle ilerleyen dinamik bir etkinliktir. Kuhn’a göre bu dinamizm, yani bilimin oluşumunu ve de gelişimini etkileyen ana yapı, bir paradigmadan diğerine geçişle mümkün olmaktadır

İlgili konu: Paradigma Nedir?

Bilim, bilim adamları topluluğu tarafından gerçekleştirilen bir etkinliktir.

Bilim adamı kendi kişisel özellikleri, umutları ve amaçlarıyla birlikte çağının sosyo-kültürel değerlerinin etkisi altındadır.

Bilimin anlaşılması bilim adamları topluluğunun anlaşılmasına bağlıdır. Her bilim adamı topluluğu, belirli bir “paradigma” çerçevesinde problemleri ortaya koyar ve çözüm arar.

Paradigma, belirli bir gerçekliğin ortak terimlerle anlaşılmasını ve açıklanmasını sağlayan düşünsel ve kavramsal bir çerçevedir. Problemlerin giderek çözümsüz kalması durumunda, bir “paradigma” değişikliği, “paradigmal” bir sıçrayış yaşanır. Bu sıçrayışa bilimsel devrim denmektedir.

Örneğin, fizikte Newtoncu paradigmanın, yerini Einsteincı paradigmaya bırakması tam anlamıyla bir bilimsel devrim olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bilimin muhakkak ilerlemektedir; fakat birikimli olarak ve doğrusal şekilde ilerlemesinden söz edilemez. Bu ilerleme ancak kırılmalar gösteren bir ilerlemedir.

STEPHEN TOULMİN’İN TOPLUMSAL BİLİM ANLAYIŞI

Stephen Toulmin evrimci bir bilim anlayışını savunmuştur.

Stephen Toulmin

Ona göre, doğada nasıl problemlerin üstesinden gelebilen canlılar hayatta kalıyorsa bilimde de problemlere çözüm sunabilen kuramlar geçerliliğini sürdürür. Toulmin’e göre bilim tarihsel ve toplumsal boyutları olan bir etkinliktir. Bilimi açıklarken bu boyutları dikkate almak gerektiğini düşünür.

Bunun yanında o, bilimi evrimci bir bakış açısıyla ele alır. Nasıl doğada yeni koşullara uyum sağlayabilen türler yaşıyor, sağlayamayan ise yok olup gidiyorsa bilimde de yeni koşulların ortaya çıkardığı problemleri diğer kuramlardan daha iyi çözüm getirebilen kuramlar güncelliğini koruyarak varlığını sürdürmektedir.

İlgili konular:

• Thomas Kuhn ve Etkinlik Olarak Bilim
• Stephen Toulmin ve Etkinlik Olarak Bilim

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı