Noam Chomsky, felsefeyi derinden etkilemiş olan Amerikalı bir filozof ve dil bilimcidir. Chomsky‘nin dil bilimi çalışmaları, neredeyse tüm yetişkin insanların potansiyel olarak sonsuz sayıda tümceyi zahmetsizce üretme ve anlama yeteneğine sahip olduğu yönündeki tespitlerinden hareketle ortaya çıkmıştır. Örneğin, büyük olasılıkla şu anda okuduğunuz cümleyle daha önce hiç karşılaşmamışsınızdır; ancak ana dili Türkçe olan biriyseniz bu tümceyi rahatlıkla anlayabilirsiniz.

Bu yetenek çoğu zaman fark edilmese de geçmişi veya genel entelektüel yeteneği ne olursa olsun gelişimsel olarak normal bir süreç geçiren her insanın yaşamının ilk birkaç yılında bu tür bir yetkinlik kazanması dikkat çekici bir olgudur. Noam Chomsky‘nin bu olguya getirdiği açıklama, dilin doğuştan gelen ve evrensel bir nitelik olduğu, tıpkı vücudun organları gibi olgunlaştıkça gelişen, türe özgü bir özellik olduğu yönündedir.

Noam Chomsky‘ye göre dil, doğal olarak gelişen ve kesin çerçevesi bireyin çocukken karşılaştığı dilsel çevre tarafından belirlenen spesifik bir zihinsel işlem sisteminin çıktısı olan bir olgudur. “İletişim kuran insanlar tarafından ortak kullanılan sözel işaretler sistemi” şeklindeki yaygın dil tanımıyla çelişen Chomsky‘nin bu tanımı, zihnin doğasına ilişkin önemli çıkarımlar içermektedir.

Chomsky‘nin insan dil yetisi modeli, onlarca yıllık aktif araştırmalar sonucunda, tümce üretmeye yönelik karmaşık bir kurallar sisteminden esasen sadece kısıtlı tekrarlamalardan oluşan, hesaplama açısından daha incelikli bir sisteme doğru evrilmiştir. Bu süreçte değişmeden kalan şey, dilin tüm insanlar için evrensel olan genetik bir donanıma dayanan zihinsel bir sistem olduğu görüşüdür. Bu görüş, Latinceden Grönlandcaya kadar tüm doğal dillerin Evrensel Gramer‘in varyasyonları olduğunu ve yalnızca nispeten önemsiz yüzeysel ayrıntılarda farklılık gösterdiğini ifade etmektedir.

Noam Chomsky‘nin araştırma programı devrim niteliğinde olmakla birlikte tartışmalara yol açmıştır ve Chomsky’yi eleştirenler arasında tanınmış filozofların yanı sıra Chomsky’nin insan dillerinin sergilediği çeşitliliği göz ardı ettiğini savunan dil bilimciler de bulunmaktadır.

Chomsky aynı zamanda liberal siyasetin bir taraftarı ve ABD dış politikasının keskin bir eleştirmeni olarak da tanınmaktadır.

Noam Chomsky’nin yaşamı

Avram Noam Chomsky 1928 yılında, Rusya ve Ukrayna’dan göç etmiş Yahudi bir ailenin çocuğu olarak Philadelphia’da doğdu. Siyasete erken yaşlarda ilgi duymaya başladı ve gençlik yıllarından itibaren New York’taki anarşist kitapçıları ve siyasi çevreleri sık sık ziyaret etti.

Chomsky 16 yaşında Pennsylvania Üniversitesine girdi, ancak dersleri pek heyecan verici bulmadı. Siyasi bağlantıları sayesinde tanıştığı dil bilimci Zellig Harris ile birlikte dile ilgi duymaya başlayan Chomsky, Harris’ten lisansüstü düzeyde dersler aldı ve onun önerisiyle Nelson Goodman ile beraber felsefe çalıştı.

Noam Chomsky

Noam Chomsky‘nin 1951’de Modern İbranice üzerine yazdığı lisans tezi, yine Pennsylvania Üniversitesinde hazırlayacağı yüksek lisans tezinin temelini oluşturacaktı. Chomsky daha sonra hem Harris hem de Goodman ile düşünsel ayrılıklar yaşayacak olsa da bu düşünürlerin matematik ve mantıktan beslenen titiz çalışma biçimleri, özellikle kendi çalışmalarının önemli bir özelliği hâline gelerek Chomsky üzerinde büyük etki yaratmıştır.

Yüksek lisansını tamamladıktan sonra Chomsky dört yılını, Harvard profesörlerinden ve analitik felsefenin önemli isimlerinden biri olan W.V.O. Quine’ın çalışmalarına duyduğu ilgi nedeniyle başvurduğu Harvard’daki Society of Fellows‘ta geçirdi. Chomsky’nin çalışmaları Quine’ın dil ve zihne yönelik davranışçı yaklaşımının antitezi olarak gelişti.

1955 yılında doktorasını alan Chomsky, Massachusetts Institute of Technology‘de yardımcı doçent oldu ve 2002 yılında emekli olduktan sonra da burada emeritus profesör olarak çalışmaya devam etti. MIT’deki bu uzun görev süresi boyunca Chomsky, 1957’de Syntactic Structures‘ın yayınlanmasıyla başlayan muazzam bir dil bilimi araştırması serüveni gerçekleştirdi. Çalışmaları, eski akıl hocaları da dâhil olmak üzere başlangıçta ilgisizlik ve hatta düşmanlıkla karşılansa da giderek alanın doğasını değiştirdi ve Chomsky, dil bilimi tarihinin en önemli simalarından biri olarak geniş çapta tanınmaya başlandı.

Noam Chomsky, kariyeri boyunca sosyal, ekonomik ve siyasi eleştiri alanlarında da en az dil bilimi kadar üretken olmuştur. Chomsky, her zaman “işgal” olarak adlandırdığı Vietnam Savaşı’nın tırmanmasıyla birlikte siyasi görüşlerini açıkça dile getirmeye başlamıştır. Bazen hem mesleki hem de kişisel güvenliğini riske atarak savaş karşıtı harekete yoğun bir şekilde dâhil olmuş ve birkaç kez tutuklanmıştır. Siyasi olarak aktif olmaya devam etmiş ve diğer birçok nedenin yanı sıra, 1980’lerde ABD’nin Latin Amerika’daki müdahalelerini, 2001 Eylül saldırılarına verilen tepkiyi ve Irak’ın işgalini şiddetle eleştirmiştir.

Chomsky ilk gençlik yıllarından itibaren kapitalist ekonomik modele karşı çıkmış ve 2010’ların başındaki Occupy hareketini desteklemiştir. Aynı zamanda düşünsel özgürlüğün ve ifade özgürlüğünün yılmaz bir savunucusu olmuştur; bu tutumu zaman zaman onu diğer sol eğilimli entelektüellerle karşı karşıya getirmiş ve kendisinden çok farklı görüşlere sahip olan başkalarının haklarını da savunmasına neden olmuştur. Birçok biyografi yazarının yaptığı spekülasyonlara rağmen Chomsky, dil alanındaki çalışmaları ile siyaset arasındaki herhangi bir ilişkiyi her zaman reddetmiş, bazen de bir kişinin birden fazla ilgi alanına sahip olmaya hakkı olduğunu söylemiştir.

Chomsky 1947 yılında Philadelphia’dan çocukluk arkadaşı olan dil bilimci Carol Doris Chomsky (kızlık soyadı Schatz) ile evlenmiştir. Bu evlilikten üç çocuk sahibi olan Noam Chomsky eşiyle onun 2008’deki ölümüne kadar evli kalmıştır. Chomsky 2014 yılında Brezilyalı profesyonel bir çevirmen olan Valeria Wasserman ile bir evlilik yapmıştır.

İlgili konular:

• Chomsky ve dil bilimi
• Chomsky’nin psikolojiye katkıları
• Chomsky’nin siyasi profili
• Faurisson tartışması
• Etik ve evrensellik

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım